Wydział Nauk Pedagogicznych. Faculty of Pedagogical Sciences. Dolnośląska Szkoła Wyższa Lower Silesian University

Etnografia edukacyjna i badania w działaniu Educational ethnography and research in action

– z warsztatu kształcenia nauczycieli - from a teacher training workshop

Abstrakt: Artykuł jest przykładem zastosowania metodologii badań w działaniu Abstract: The article is an example of applying research methodology in action

i etnografii edukacyjnej w kształceniu nauczycieli. and educational ethnography in teacher education. Autorka opisuje studium przypad- The author describes a case study

ku, dydaktyczny eksperyment, który przeprowadziła wraz z koleżanką ze studentkami ku, didactic experiment which she and her friend and students conducted

3. roku kierunku Pedagogika na Wydziale Nauk Pedagogicznych Dolnośląskiej Szkoły 3rd year of Pedagogy at the Faculty of Pedagogical Sciences of the Lower Silesian School

Wyższej i wskazuję na przydatność wybranej metodologii nauczania w pracy z przy- Higher and indicate the usefulness of the chosen teaching methodology in work with

szłymi nauczycielami. former teachers. Wskazuję, jak wymienione metodologiczne podejścia mogą I show how these methodological approaches can

wyposażać przyszłych nauczycieli w krytyczne kompetencje ukierunkowane na samo- equip future teachers with critical competences focused on self

dzielne rozwijanie własnego profesjonalizmu. brave development of own professionalism. Zastosowanie opisywanej metodologii Application of the methodology described

w ramach seminarium dyplomowego w połączeniu z praktykami nauczycielskimi daję as part of the diploma seminar in conjunction with teaching practices I give

możliwość na jego szersze wprowadzenie w kształcenie nauczycieli. the possibility of its broader introduction to teacher education.

Słowa kluczowe: badania w działaniu, kształcenie nauczycieli, etnografia eduka- Keywords: research in action, teacher education, educational ethnography

cyjna, opis gęsty dense, dense description

Forum Oświatowe 1(48) Educational Forum 1 (48)

Część III. Part III Z praktyki From practice

Międzynarodowy Instytut International Institute

Studiów nad Kulturą i Edukacją Culture and Education Studies

Dolnośląska Szkoła Wyższa Lower Silesian University

ul. ul. Strzegomska 55, 53-611 Wrocław Strzegomska 55, 53-611 Wrocław

Cervinkova, H. (2013). Cervinkova, H. (2013). Etnografia edukacyjna i badania w działaniu – z warsztatu Educational ethnography and research in action - from the workshop

kształcenia nauczycieli. teacher training. Forum Oświatowe, 1 (48), 123-137. Educational Forum, 1 (48), 123-137. Pobrano z: http://foru- Retrieved from: http: // foru-

moswiatowe.pl/index.php/czasopismo/article/view/72 moswiatowe.pl/index.php/czasopismo/article/view/72

Cervinkova, H. (2013). Cervinkova, H. (2013). Etnografia edukacyjna i badania w działaniu – z warsztatu Educational ethnography and research in action - from the workshop

kształcenia nauczycieli. teacher training. Forum Oświatowe, 1 (48), 123-137. Educational Forum, 1 (48), 123-137. Retrieved from: http:// Retrieved from: http: //

forumoswiatowe.pl/index.php/czasopismo/article/view/72 forumoswiatowe.pl/index.php/czasopismo/article/view/72

W artykule tym chciałabym się podzielić warsztatem w stosowaniu metodolo- In this article I would like to share a workshop on the application of methodological

gii z zakresu badań w działaniu i etnografii edukacyjnej w kształceniu nauczycieli. gii in the field of research in action and educational ethnography in teacher education.

Przedstawione dane zostały zebrane w ramach zajęć, które prowadziłam z grupą stu- The presented data were collected as part of the classes that I conducted with a group of students

dentek 3. roku na kierunku pedagogika, specjalność edukacja wczesnoszkolna z języ- 3rd year dentist in the field of pedagogy, specializing in early school education in

kiem angielskim w roku akademickim 2011-2012 na Wydziale Nauk Pedagogicznych English in the 2011-2012 academic year at the Faculty of Pedagogical Sciences

Dolnośląskiej Szkoły Wyższej. Lower Silesian University. Ze względu na fakultatywny charakter zajęć, co ozna- Due to the optional nature of the classes, which means

cza, że nie miały one z góry określonej tematyki, postanowiłam po konsultacjach that they did not have a predetermined subject, I decided after consultation

z samymi studentkami i ich promotorką – Rozalią Ligus – poświęcić zajęcia wspo- with the students themselves and their supervisor - Rozalia Ligus - to devote classes to

maganiu studentek w procesie przygotowania prac licencjackich. student magazines in the process of preparing bachelor's theses. Postanowiłyśmy, We decided

że spróbujemy przekonać je do zastosowania metodologii badań w działaniu i że that we will try to convince them to apply the research methodology in action and that

większość zajęć będziemy prowadziły razem, zacierając nieco podziały między za- we will conduct most of the classes together, slightly blurring the divisions between

jęciami fakultatywnymi i seminarium licencjackim. optional courses and bachelor's seminar. Ze względu na eksperymental- Due to experimental

ny charakter naszej pracy, jak również na specyfikę badań w działaniu, którym nie the nature of our work, as well as the specifics of research in action that they do not

sprzyjają sztywne ramy i plany działań, postanowiłyśmy zachować otwartość wobec rigid frameworks and action plans are favorable, we decided to remain open to

samego procesu nauczania, które było równocześnie procesem uczenia się dla nas the teaching process itself, which was also a learning process for us

wszystkich – naszych studentek i nas jako prowadzących. all - our students and us as leaders. W wyniku tego podejścia As a result of this approach

nasze role prowadzących się przenikały, ale ostatecznie w trakcie pracy doszło do our leading roles interpenetrated, but eventually during the work came to

naturalnego podziału zadań. the natural distribution of tasks. Rozalia Ligus zajmowała się przede wszystkim teore- Rozalia Ligus dealt primarily with the theory of

tyczną konceptualizacją i analizą wyników badań prowadzonych przez studentki, jak conceptual conceptualization and analysis of student research results, such as

również całokształtem prac licencjackich. also all BA theses. Ja natomiast skoncentrowałam się na pracy I focused on work

metodologicznej i metodycznej, wprowadzając studentki w warsztat, opierający się methodological and methodical, introducing students to the workshop, leaning

na dwóch podstawowych bliskich mi tradycjach – etnografii edukacyjnej i badaniach on two basic traditions close to me - educational ethnography and research

w działaniu. in action. Opisanie i podzielenie się tym wyjątkowym doświadczeniem w pracy ze Describe and share this unique experience of working with

studentami jest przedmiotem moich niniejszych rozważań. students are the subject of my considerations.

Na wstępie powinnam zaznaczyć, że praca była nowym doświadczeniem nie At the beginning I should point out that work was a new experience no

tylko dla samych studentek, ale też dla mnie. only for the students themselves, but also for me. Jako antropolog od lat zajmujący się As an anthropologist, he has been dealing with for years

badaniami etnograficznymi, jak również badaniami opartymi na metodologii badań ethnographic research as well as research based on research methodology

w działaniu, nie miałam jednak to tej pory doświadczenia w zastosowaniu tych po- in action, but I have not had experience so far in applying these

dejść w pracy z adeptami zawodu nauczycielskiego. come at work with students of the teaching profession. Pracuję często ze studentami I often work with students

Etnografia edukacyjna i badania w działaniu – z warsztatu kształcenia nauczycieli Educational ethnography and research in action - from a teacher training workshop

międzynarodowymi i przedmiotem naszych dociekań nie jest nauczyciel i szkoła, ale international and the subject of our investigation is not teacher and school, but

problematyka pamięci i kreowania tożsamości przestrzeni miejskich (Cervinkova, issues of memory and creating the identity of urban spaces (Cervinkova,

2012, w druku), jak również kwestie dotyczące sprawiedliwości społecznej w kontek- 2012, in press), as well as issues related to social justice in the context of

ście lokalnych grup marginalizowanych społecznie w procesie neoliberalnych zmian path of local groups socially marginalized in the process of neoliberal changes

w Europie środkowo-wschodniej (Cervinkova, 2008). in Central and Eastern Europe (Cervinkova, 2008). Studentki zaś nie miały wiedzy The students had no knowledge

ani na temat metod etnograficznych, ani na temat badań w działaniu. neither on ethnographic methods, nor on research in action. Kiedy więc So when

w trakcie pierwszych zajęć podzieliłyśmy się naszym zamysłem metodologiczno-dy- during the first class we shared our methodological and dynamic idea

daktycznym, reakcją naszych podopiecznych było z trudem ukrywane przerażenie. didactic, the reaction of our pupils was barely hidden terror.

Przez pierwsze miesiące towarzyszyło nam poczucie niepewności, „czy nam się uda?” For the first months we were accompanied by a sense of uncertainty, "will we succeed?"

– które jednak było równocześnie źródłem trwałego stanu gotowości do wspólnych - which, however, was also a source of permanent readiness for joint

poszukiwań, co, jestem przekonana, sprzyjało procesowi badawczemu i dydaktycz- searching, which, I am convinced, was conducive to the research and teaching process

Krótki zarys metody A brief outline of the method

Praca nad projektami przebiegała w dwóch głównych miejscach. Work on the projects took place in two main places. Empiryczne ba- Empirical research

dania prowadzone były indywidualnie przez studentki w szkołach podstawowych we dishes were conducted individually by students at primary schools in

Wrocławiu i małych miastach na Dolnym Śląsku, gdzie uczestniczyły one w prak- Wrocław and small towns in Lower Silesia, where they participated in

tykach nauczycielskich. teaching staff. Natomiast dyskusja, analiza i refleksja nad zebranymi ma- However, discussion, analysis and reflection on collected materials

teriałami odbywała się w trakcie naszych spotkań seminaryjnych w Dolnośląskiej materials took place during our seminar meetings in Lower Silesia

Szkole Wyższej. College. Grupa pracowała na początku razem we współpracy obu prowa- At first, the group worked together in cooperation between both

dzących. dzących. W późniejszej fazie projektu studentki uczestniczyły regularnie w semi- At a later stage of the project, students regularly participated in semi

narium dyplomowym prowadzonym przez Rozalię Ligus, natomiast ja spotykałam graduation school led by Rozalia Ligus, while I met

się z nimi indywidualnie ze względu na potrzebę skupienia się nad poszczególnymi deal with them individually because of the need to focus on particular ones

opracowaniami. my publications. W konstruowaniu projektu kierowałyśmy się spiralnym modelem In constructing the project, we were guided by a spiral model

faz badawczych badań w działaniu (Lewin, 2010), począwszy od wspólnej refleksji research phases of research in action (Lewin, 2010), starting with joint reflection

nad wynikami obserwacji w celu zdefiniowania problemu badawczego, poprzez pla- on the results of observations to define the research problem through

nowanie i wdrażanie działania, a skończywszy na ponownej refleksji i planowaniu activities and implementation, ending with rethinking and planning

kolejnego działania. next action. Naszą pracę podzieliłyśmy na trzy główne fazy, które obejmowa- We divided our work into three main phases, which included

ły: 1) przeprowadzenie indywidualnych obserwacji etnograficznych pracy nauczycieli 1) conducting individual ethnographic observations of teachers' work

w trakcie pierwszego okresu praktyki w semestrze zimowym i kolektywna praca nad during the first internship period in the winter semester and collective work on

ich etnograficznym opisem; their ethnographic description; 2) analiza wniosków z obserwacji etnograficznych i ich 2) analysis of ethnographic observation conclusions and theirs

teoretyczna kontekstualizacja; theoretical contextualization; 3) przeprowadzenie działaniowej fazy badań w postaci 3) conducting the action phase of research in the form of

przygotowania i wdrożenia własnej lekcji zajęciowej w ramach drugiej praktyki na- preparation and implementation of own lesson as part of the second practice

uczycielskiej w semestrze letnim w oparciu o krytyczną refleksję wynikającą z obser- in the summer semester based on critical reflection arising from observing

wacji etnograficznych przeprowadzonych w fazie pierwszej. ethnographic studies carried out in the first phase. Cały proces zakończył się The whole process is over

krytyczną refleksją nad własnym działaniem z myślą o pracy nauczycielskiej w przy- critical reflection on your own actions with a view to teaching work in

szłości (plan następnego działania). changes (next action plan). Wyżej wymienione fazy projektu korespondowa- The above-mentioned phases of the correspondence project

ły z rozdziałami prac dyplomowych, dodatkowo opatrzonych wstępem i konkluzją. with chapters of diploma theses, additionally accompanied by an introduction and a conclusion.

W następującej części artykułu spróbuję przedstawić fazę pierwsza i trzecią w poro- In the following part of the article I will try to present the first and third phase in

zumieniu i w oparciu o prace Moniki Smolińskiej i Aleksandry Tokarz. understanding and based on the work of Monika Smolińska and Aleksandra Tokarz.

Forum Oświatowe 1(48) Educational Forum 1 (48)

Część III. Part III Z praktyki From practice

W stronę obserwacji uczestniczącej i opisu etnograficznego Towards participant observation and ethnographic description

Zgodnie z metodologią badań w działaniu pierwsza faza projektu wymagała re- According to the research methodology in action, the first phase of the project required

fleksji nad problemem przez nas podejmowanym – przygotowaniem do pracy nauczy- inflection on the problem we undertake - preparation for teaching work

ciela w szkole podstawowej. body in elementary school. Najważniejszym zadaniem było zdobycie wystarczająco The most important task was to get enough

bogatego materiału, w oparciu o który można by było taką refleksję przeprowadzić. rich material on the basis of which such reflection could be made.

W dyskusji ze studentkami dowiedziałam się, że w trakcie bieżącego piątego semestru In the discussion with students, I learned that during the current fifth semester

odbywają one praktyki nauczycielskie, które polegają głównie na obserwacji zajęć they undergo teaching practices, which mainly consist of observing classes

w szkołach podstawowych. in primary schools. W następnym, szóstym semestrze, praktyki nauczyciel- In the next, sixth semester, teacher practice

skie oprócz obserwacji obejmować miały także przeprowadzenie własnych zajęć in addition to observations, they were also to include conducting their own classes

przez same studentki. by the students themselves. To rozłożenie praktyk stwarzało idealną strukturę do badań This distribution of practices created an ideal structure for research

w działaniu, którą postanowiłyśmy wykorzystać: w ramach pierwszych praktyk stu- in the action that we decided to use: as part of the first internship

dentki przeprowadziły obserwacje, które stanowiły podstawę dla wspólnej refleksji dentists carried out observations that formed the basis for joint reflection

i zdefiniowania problemu badawczego; and define a research problem; podczas drugich praktyk w semestrze letnim, during second internships in the summer semester,

studentki wyposażone już w teoretyczne sproblematyzowanie obserwowanych zagad- students already equipped with theoretical problematization of observed issues

nień, przeprowadziły lekcję modelową. nen, they conducted a model lesson.

W trakcie mojego pierwszego spotkania okazało się, że niektóre studentki są już During my first meeting it turned out that some students are already there

w trakcie pierwszych praktyk w szkołach podstawowych i prowadzą obowiązkowe during the first placements in primary schools and conduct compulsory

dzienniki ze swoich obserwacji. logs of your observations. Poprosiłam je więc o przeczytanie mi przykładowych So I asked them to read me a sample

Z dziennika Aleksandry Tokarz: From Aleksandra Tokarz's diary:

Piątek, 2 września 2011 r. Friday, September 2, 2011

Pierwszy dzień w szkole First day at school

Całe dwie godziny zostały poświęcone sprawdzaniu teczek plastycznych i za- Two whole hours were devoted to checking plastic folders and

wartości tornistrów. schoolbags values. Moim zdaniem było to kompletnie niepotrzebne, sko- In my opinion it was completely unnecessary,

ro dzieciaki póki co i tak nie robią prac plastycznych, nie piszą w zeszytach. ro kids are not doing art work yet, they are not writing in notebooks.

Uważam, że zajęcia powinny zostać rozpoczęte od zabaw integracyjnych, ro- I believe that classes should be started with integration games,

bienia wizytówek, spaceru po szkole. business cards, walking around school. Po dwóch godzinach nudów i milczenia After two hours of boredom and silence

dzieciaki poszły na następne zajęcia. the kids went to their next class. Zachowanie pani wychowawczyni od Behavior of the teacher from

pierwszych minut ustalało hierarchię w klasie. the first minutes set the hierarchy in the classroom. Dzieci mają zakaz odzywania Children are forbidden to recover

się, jedynie kiedy podniosą rękę i zostaną wskazane, to mogą się odezwać. only when they raise their hands and are pointed out can they speak.

Nauczycielka jest nerwowa, nie panuje nad emocjami. The teacher is nervous, does not control her emotions. Zapytała Pawła, czy She asked Paweł if

wygodnie siedzi się mu w pierwszej ławce, na co odpowiedział, że tak, bo he sits comfortably in the first bench, to which he answered yes, because

tatuś mu kazał. Daddy told him to. Na to nauczycielka straciła panowanie nad sobą i krzyczała At this the teacher lost her temper and screamed

„Tato to sobie kazać może w domu, tutaj, to może co najwyżej prosić! "Dad can order it at home, here, it can only ask! Ja tutaj I am here

podejmuję decyzje!” I make decisions! " Tym „optymistycznym” akcentem zakończyły się zajęcia. Classes ended with this "optimistic" accent.

Poniedziałek, 5 września 2011 r. Monday, September 5, 2011

Etnografia edukacyjna i badania w działaniu – z warsztatu kształcenia nauczycieli Educational ethnography and research in action - from a teacher training workshop

I znów wiele czasu poświęcone było zagadnieniu teczek plastycznych. Again, a lot of time was devoted to the issue of plastic folders. Wydaje It seems

mi się, że nauczycielka stara się nie tylko „ustawić” dzieci, ale także rodzi- I am thinking that the teacher is not only trying to "set up" children, but also the family

ców. riders. Z moich obserwacji przed rozpoczęciem zajęć mogę śmiało stwierdzić, From my observations before the start of the classes I can confidently say

że traktuje rodziców protekcjonalnie, a oni poddają się temu, jakby wciąż byli that he treats his parents patronously, and they give up as if they were still there

uczniami w szkolnych ławkach. students on school benches. Nastawienie i podejście nauczycielki wydaje The teacher's attitude and approach seems

mi się kompletnie nieprofesjonalne. I feel completely unprofessional. Na zajęciach w ok. 95% mówi nauczyciel- In classes, about 95% say a teacher

ka, zawsze jest tylko jedna dobra odpowiedź, wszystko ma kolor czarny lub ka, there is always only one good answer, everything is black or

biały. white. Nauczycielka głównie krzyczy i marudzi, doszło nawet do poszarpania The teacher mainly screams and grumbles, there is even a torn

dziewczynki za sweter. girls for sweater. Bardzo krytykuje dzieciaki i chyba nie jest nimi zain- He criticizes the kids very much and is probably not an in-

Środa, 7 września 2011 r. Wednesday, September 7, 2011

Dzisiaj poszarpanych zostało 3 uczniów. Today, 3 students have been torn. Żeby załagodzić atmosferę, po każ- To calm the atmosphere, after

dym krzyku zdrabniała imiona, np.: „Przestań się kręcić! the screaming smoke diminished names, e.g. "Stop spinning! Bierz te kredkę i za- Take this pencil and

bieraj się do roboty ... AMELKO!” get to work ... AMELKO! " Na przerwach [nauczycielka] udaje, że nie At breaks [teacher] pretends not

widzi dzieci, rozmawia ze mną („Fajne te dzieciaki moje, nie?”) albo wychodzi he sees the children, talks to me ("These are my cool kids, isn't it?") or leaves

Poniedziałek, 19 września 2011 r. Monday, September 19, 2011

Jesteśmy w trakcie robienia szlaczków. We're in the middle of doing shorts. Połowa dzieci czeka, kiedy nauczy- Half of the children are waiting when they teach

cielka wpisze Bartkowi uwagę za brzydkie szlaczki (zadanie domowe). calf will write Bartek's attention for the ugly shorts (homework). Przed In front of

chwilą dzieci miały opisać ilustrację przedstawiającą rodzinę na plaży. the children were about to describe an illustration of a family on the beach. Jedyna Only

poprawna wersja opisu była wersją nauczycielki. the correct version of the description was the teacher's version. Potem każde dziecko miało Then every child had

opisywać na głos obrazek w ten sam sposób. describe a picture aloud in the same way. Po co?! For what?! Czy to miały być ćwicze- Were they supposed to be exercises

nia w mówieniu?! talking in ?! Polecenie nauczycielki było niejasne, tj.: The teacher's order was unclear, i.e.

Nauczycielka: Amelka, opisz obrazek w kilku zdaniach. Teacher: Amelka, describe the picture in a few sentences.

Uczennica: Yyyy... plaża... Arek i tata chlapią wodą... Student: Yyyy ... beach ... Arek and dad splash water ...

Nauczycielka [przerywa wypowiedz uczennicy]: Ale całymi zdaniami! Teacher [interrupts the student's statement]: But with whole sentences!

Dlaczego tam są? Why are they there Gdzie są? Where are? Jaka jest pogoda? What is the weather?

Z dziennika Moniki Smolińskiej: From the diary of Monika Smolińska:

Dzieci miały nauczyć się czytać i pani będzie odpytywać. The children were supposed to learn to read and you would ask. Pani bardzo dba You care very much

o porządek i upomina o leżące worki foliowe na ziemi, worki z butami: for order and reminds about lying plastic bags on the ground, bags with shoes:

P: Ile jest akapitów, który jest najdłuższy, najkrótszy, dlaczego? Q: How many paragraphs are the longest, shortest, why?

Forum Oświatowe 1(48) Educational Forum 1 (48)

Część III. Part III Z praktyki From practice

Odpytuje z czytania i powtarza, że dzieci mają nie składać sylab. He asks from reading and repeats that children are not to submit syllables.

P: Dlaczego dzierlatki nie lubią odlatywać do ciepłych krajów? Q: Why do children not like flying to warm countries?

D: Bo nie fruwają i nie mogą polecieć do góry. D: Because they don't fly and can't fly up.

Teraz wszyscy czytają, potem rząd po lewej, jasne ubranka, parzysty numer Now everyone reads, then the row on the left, bright clothes, even number

w dzienniku, czerwone/szare/ciemne ubranka. in the diary, red / gray / dark clothes. (Chłopak Paweł, który często (Boyfriend Paweł, who often

rozrabia bardzo chętnie i głośno teraz czyta). he reads very willingly and reads aloud now). Jedna dziewczynka ma ogromne One girl has huge

Klasa I, lekcja I, dzień II, 7:55 Class I, lesson I, day II, 7:55

P: Co oznacza dzwonek? Q: What does the ringtone mean?

Pani pyta dzieci, potem wyjaśnia co oznacza, co mogą robić na przerwie. The lady asks the children, then explains what they mean, what they can do during the break.

Potem opowiada co robimy w szkole. Then he tells us what we do at school.

Jak ktoś ma problem, coś się stanie, to niech podniosą rączkę, niech znajdą If anyone has a problem, something happens, let them raise their hand, let them find it

panią i powiedzą. lady and they will say.

Poznajemy imiona: dziecko wstaje i się przedstawia. We learn the names: the child gets up and introduces himself. Teraz Pani wymienia You name now

imiona dzieci i sprawdza czy zapamiętała. names of children and checks if she remembered.

Krótka zabawa ruchowa, śpiew. Short physical activity, singing.

Pani będzie sadzać dzieci względem wzrostu. The lady will seat children relative to her height.

Pani sprawdza wyposażenie piórników, czy dzieci mają dobre książki. The lady checks the equipment of the pencil cases, if the children have good books.

Chociaż przywołane tu zapisy z dzienników wskazują potencjał obserwacyjny Although the journal entries cited here indicate observational potential

autorek, tekstom brakuje gęstości, która umożliwiłaby ich wykorzystanie w etnogra- authors, the texts lack density that would allow their use in ethnography

ficznym opisie obserwowanych sytuacji w szkole i przeprowadzenie na ich podstawie a physical description of the observed school situations and carrying out on their basis

dogłębnej refleksji. in-depth reflection. Przygotowanie studentek do prowadzenia etnograficznych zapi- Preparing female students to conduct ethnographic records

sów z obserwacji stało się więc dla mnie głównym zadaniem podczas pierwszego observation owls became for me the main task during the first

semestru naszej wspólnej pracy. a semester of our joint work.

„Etnografia” wydaje się być jednym z wielce nadużywanych terminów w badaniach "Ethnography" seems to be one of the much overused terms in research

jakościowych. quality. Zredukowana jest często do wybiórczego użycia pewnych technik zbie- It is often reduced to the selective use of certain harvesting techniques

rania danych, typowo formalnych albo nieformalnych wywiadów środowiskowych. data injuries, typically formal or informal community interviews.

Nawet jeżeli badacz deklaruje, że przeprowadził obserwację uczestniczącą, opis, który Even if the researcher declares that he performed participant observation, a description of which

przedstawiony jest docelowo w pracy badawczej nie wykazuje owej gęstości, będącej is presented ultimately in the research work does not show that density, being

podstawowym warunkiem hermeneutycznego charakteru przedstawienia etnogra- the basic condition for the hermeneutic character of the ethnographic representation

Etnografia edukacyjna i badania w działaniu – z warsztatu kształcenia nauczycieli Educational ethnography and research in action - from a teacher training workshop

ficznego ( ethnographic representation ) (Geertz, 2005). f ethical ( ethnographic representation ) (Geertz, 2005). Opis etnograficzny nie jest The ethnographic description is not

przywołaniem i analizą wypowiedzi uczestników badania, jest wielopoziomową in- recalling and analyzing the statements of study participants, it is a multilevel

terpretacją zdarzeń obserwowanych przez etnografa podczas pobytu w terenie. interpretation of events observed by the ethnographer during the field visit. Jego His

najważniejszymi wyznacznikami są szczegółowość, kontekstowość, interpretacyjność the most important determinants are detail, contextuality and interpretability

i międzykulturowa perspektywa. and intercultural perspective. Praca etnografa obejmuje funkcjonowanie na dwóch The ethnographer's work includes functioning on two

podstawowych poziomach, które kiedyś opisał antropolog edukacyjny Harry Wolcott basic levels that educational anthropologist Harry Wolcott once described

jako „sposób patrzenia” i „sposób widzenia”. as a "way of looking" and "a way of seeing". „Sposób patrzenia” według Wolcotta od- Wolcott's "way of looking"

nosi się do technik i metod stosowanych przez antropologów/etnografów (takich jak refers to techniques and methods used by anthropologists / ethnographers (such as

na przykład obserwacja uczestnicząca, przeprowadzanie wywiadów, doświadczanie, for example participatory observation, interviewing, experimentation,

zadawanie pytań, zbieranie dowodów i rejestracja danych). asking questions, collecting evidence and recording data). „Sposób widzenia” zaś The "way of seeing"

określa złożony proces przypisywania znaczeń kulturowych zjawiskom, które obser- defines the complex process of assigning cultural meanings to phenomena that are observed

wujemy i badamy (Wolcott, 2008). we uncle and research (Wolcott, 2008). Etnografia jako sposób widzenia i sposób patrzenia Ethnography as a way of seeing and looking

polega na patrzeniu, rozmawianiu i zapisywaniu obserwowanych i doświadczanych is to look, talk and record observed and experienced

przez etnografa zdarzeń, które w momencie zapisania są już gęstymi interpretacjami by the ethnographer of events that at the time of writing are already dense interpretations

kulturowej rzeczywistości widzianej przez etnografa. cultural reality seen by the ethnographer. Taki gęsty zapis wymaga też Such a dense record also requires

bezustannie poruszania się między światem obserwowanym i własnym (międzykul- constantly moving between the observed and own world (intercultural

turowość) w celu zidentyfikowania i opisania kulturowych podstaw badanego świata. turn-based) to identify and describe the cultural foundations of the world in question.

Proces, który roboczo nazwałam zagęszczaniem , stał się głównym przedmiotem The process, which I technically called compaction , has become the main subject

mojej pracy ze studentkami w pierwszej fazie badań i polegał na rozwijaniu umiejęt- my work with students in the first phase of research and consisted of developing skills

ności studentek do obserwacji i krytycznej interpretacji sytuacji szkolnych, które ob- the abilities of female students to observe and critically interpret school situations that

serwowały i zapisywały w ramach praktyk nauczycielskich. they served and recorded as part of teaching practices. Praca ta polegała przede This work mainly involved

wszystkim na podsycaniu umiejętności patrzenia, widzenia i zadawania pytań przez all on fueling the ability to look, see and ask questions through

młode badaczki tak, żeby trafnie zinterpretować znaczenie sytuacji. young researchers so as to correctly interpret the significance of the situation. Moim celem My goal

było doprowadzić moje podopieczne do etnograficznego nastawienia badawczego, was to lead my pupils to an ethnographic research attitude,

w którym głównym i najważniejszym pytaniem, na które poszukujemy odpowiedzi, in which the main and most important question we are looking for answers to,

jest: „O co tu chodzi?” is: "What is this about?" Odpowiedzią na to pozornie proste, a mimo to bardzo złożo- The answer is seemingly simple, yet very complex

ne, etnograficzne pytanie jest kulturowo osadzona interpretacja zachodzących inte- ne, ethnographic question is a culturally embedded interpretation of the

rakcji. reaction outcome. Żeby taką interpretację wysunąć, kluczowe jest przedstawienie gęstego opisu To make such an interpretation, the key is to provide a dense description

etnograficznego, który pozwała na interpretację znaczenia. ethnographic, which allows interpretation of the meaning. Praca nad zagęszczaniem Work on compaction

prowadzonych obserwacji trwała przez cały pierwszy semestr, a jej kulminacją było conducted observations lasted throughout the first semester, and its culmination was

przygotowanie przez studentki pierwszego rozdziału prac dyplomowych – opisu preparation by students of the first chapter of theses - description

etnograficznego pracy nauczyciela obserwowanego podczas pierwszej praktyki na- ethnographic work of the teacher observed during the first practice of

uczycielskiej. uczycielskiej. Żeby zilustrować różnicę między opisem rzadkim i opisem gęstym, To illustrate the difference between a rare and dense description,

proponuję porównać wcześniej przywoływane notatki z dziennika obserwacji, które I suggest you compare the notes from the observation journal previously cited

Aleksandra Tokarz i Monika Smolińska sporządziły przed rozpoczęciem naszej pracy Aleksandra Tokarz and Monika Smolińska prepared before starting our work

z opisami, którymi otworzyły pierwszy rozdział swoich prac dyplomowych: with descriptions that opened the first chapter of their theses:

Aleksandra Tokarz – Szkoła oczami praktykantki Aleksandra Tokarz - School through the eyes of an apprentice

Pierwszy dzień szkoły first day of school

Jest pierwszy dzień szkoły, godzina 7:45. It's the first day of school at 7:45. Klasa pełna jest uczniów i rodziców, The class is full of students and parents

wspólnie starają się wybrać najlepsze miejsce w ławkach, żegnają się i życzą together they try to choose the best place on the benches, say goodbye and wish

sobie pierwszych sukcesów. first successes. O 7:55 krzątaninę przerywa pani Anna – wycho- At 7:55 the bustle is interrupted by Mrs. Anna -

Forum Oświatowe 1(48) Educational Forum 1 (48)

Część III. Part III Z praktyki From practice

wawczyni klasy 1C – mówiąc do wszystkich: Dobra, nieważne ... niech siadają class 1C leader - saying to everyone: Okay, never mind ... let them sit down

gdziekolwiek! anywhere! I tak ich sobie później poprzesadzam do dobrych ławek . And so I transfer them to good benches .

O godzinie 8:00 dzwoni pierwszy w tym roku szkolnych dzwonek, obwieszcza- At 8:00 the first school bell of this year rings, announced

jący początek zajęć. beginning of class. Uczniowie siedzą już w ławkach, są ciekawi, rozglądają się The students are already sitting on the benches, they are curious, they look around

naokoło. around. Trzech chłopców zadaje pytania, kilka dziewczynek próbuje nawiązać Three boys ask questions, several girls try to make connections

kontakt z panią Anną i opowiadają o sobie, na co ona nie zwraca uwagi i prze- contact with Anna and tell about themselves what she doesn't pay attention to and

szukuje biurko, po czym staje na środku klasy i przedstawia się: Poznaliśmy looking for a desk, then stands in the middle of the class and presents himself: We met

się wczoraj, na uroczystym rozpoczęciu, jednak przypomnę wam: nazywam się yesterday, at the solemn opening, but let me remind you: my name is

Anna K. i będę waszą nauczycielką... – w tym momencie przerywa jej kilka Anna K. and I will be your teacher ... - she is interrupted by a few at this moment

głosów z pytaniami, które natychmiast ucisza – ... ale teraz mówię ja! votes with questions that immediately silences - ... but now I say it! Proszę Please

się przestać odzywać! stop talking! W tej klasie panują zasady: nikt nie może odezwać się bez There are rules in this class: no one can speak without

podniesienia ręki! raise your hand! Po tym wstępie przystępuje do sprawdzania przyniesionych After this introduction, he proceeds to check the deliveries

przez dzieci teczek plastycznych, w skład których wchodzi szereg papierów by children with plastic folders, which include a number of papers

kolorowych, technicznych, dwa rodzaje farb, trzy rodzaje kredek i inne. colored, technical, two types of paint, three types of crayons and others. Żaden No

z uczniów nie ma kompletnego wyposażenia, co głośno komentuje mówiąc do of the students are not completely equipped, which he comments loudly when speaking to

mnie: Widzisz z czym się muszę zmagać? me: See what I have to deal with? No jakiś obłęd! Some insanity! Dostali listę w czerwcu! They got the list in June!

Czy to taki wielki problem kupić wszystko z listy?! Is it such a big problem to buy everything from the list ?! , na co jedna z dziewczynek , for which one of the girls

zaczyna się tłumaczyć: Ale my nie znaleźliśmy takiego papieru kolorowego... – begins to explain: But we did not find such colored paper ... -

tu przerywa jej pani Anna: A kto ci się pozwolił odezwać? here Mrs. Anna interrupts her: Who gave you permission to speak? Podniosłaś rękę? Did you raise your hand Nie No

interesują mnie twoje osobiste dygresje! I am interested in your personal digressions!

O godzinie 8:45 dzwoni dzwonek na przerwę, jednak żadne dziecko nie wstaje At 8:45 a bell rings for a break, but no child gets up

z ławek, tylko dwóch uczniów poszło do toalety. from the benches, only two students went to the toilet. Większość je śniadanie w mil- Most eat breakfast in miles -

czeniu przy ławkach. connecting at the benches. 8:50 – dzwonek na lekcję. 8:50 - a bell for the lesson. Kiedy dzieci chowają resztki When children hide leftovers

kanapek do plecaków, pani Anna staje przy pierwszej ławce i „monitoruje po- backpack sandwiches, Anna stands at the first bench and "monitors

rządek” na pozostałych ławkach. row "on the other benches. Chłopiec siedzący w niej wpatruje się w nią, The boy sitting in her stares at her,

a gdy ona go zauważa wywiązuje się następujący dialog: and when she notices him, the following dialogue occurs:

– Dobrze Ci się siedzi w pierwszej ławce, Michałku? - Do you sit well in the first bench, Michałek?

– Tak! - Yes! Tatuś kazał mi tu usiąść... Daddy told me to sit here ...

– Tato, to sobie kazać może w domu! - Dad, he can tell himself at home! Tutaj, to może co najwyżej prosić! Here, it can only ask! Decyzję, Decisions,

to podejmuje tutaj ja! it takes me here!

Po czym chłopiec się już nie odzywa. After which the boy no longer speaks.

Następuje dalsze indywidualne sprawdzanie teczek, pozostałe dzieci się nu- There is further individual checking of the folders, other children are bored

dzą, leżą na ławkach, huśtają się na krzesłach, jedna z dziewczynek wyciąga they are sitting, lying on benches, swinging on chairs, one of the girls is pulling out

wszystko z piórnika i wkłada ponownie, inna rysuje w zeszycie. everything from the pencil case and puts it back, another draws in a notebook. Kiedy jeden When one

z chłopców zwraca się z pytaniem pani Anna przerywa mu nie patrząc na of the boys asks a question Mrs. Anna interrupts him without looking at

Etnografia edukacyjna i badania w działaniu – z warsztatu kształcenia nauczycieli Educational ethnography and research in action - from a teacher training workshop

Nie słyszę Cię. I can not hear you. Nie słyszę Cię. I can not hear you. Nie podniosłeś ręki! You didn't raise your hand! Kilkakrotnie powtarza to He repeats it several times

samo do innych uczniów chcących zabrać głos. same to other students who want to speak. Gdy o 9:35 dzwoni dzwonek When at 9:35 the bell rings

obwieszczający koniec zajęć z panią Anną, kilkoro dzieci podnosi ręce do góry announcing the end of classes with Mrs. Anna, several children raise their hands up

i zaczyna piszczeć, aby zostać dopuszczonym do głosu. and starts squeaking to be allowed to speak. Opuście ręce – mówi Put your hands down, 'he says

pani Anna – Nie ma czasu na Wasze pytania. Mrs. Anna - There is no time for your questions. Jeżeli to ważne, to porozmawiamy If it's important, we'll talk

w poniedziałek. on Monday. Pamiętajcie, że w poniedziałek teczki mają być kompletne! Remember that the folders will be complete on Monday! Do- Down-

wi-dze-nia , po czym dzieci wychodzą z klasy i udają się na zajęcia z kształcenia vision , after which the children leave the classroom and go to education classes

Monika Smolińska – Nauczycielskie strategie pracy w klasie Monika Smolińska - Teachers' classroom work strategies

Z wizytą w szkole A visit to school

O godzinie 13:05 weszłam do sali, gdzie rozpoczynały się zajęcia w klasie ze- At 13:05 I entered the room where classes in the Z-

W klasie jest dywan pod ścianą, pięć ławek czteroosobowych ustawionych The classroom has a wall-mounted rug, five four-seater benches

w rzędzie pod oknami i dwie ławki ustawione pod szafą i regałami. in a row under the windows and two benches arranged under the wardrobe and shelves. Biurko na- Desk for

uczyciela jest przy tablicy, a nad nią godło i krzyż, wokół bardzo dużo zabawek. the student is at the blackboard, above it an emblem and a cross, around a lot of toys.

Na ścianie wiszą prace uczniów. Students' works hang on the wall. Nauczycielka rozpoczęła od przywitania się The teacher started by saying hello

z dziećmi w języku angielskim i posadzenia uczniów w ławkach. with children in English and seating students on benches. Niektóre jed- Some one

nak biegały po sali, skakały, mimo próśb nauczycielki o ciszę – krzyczały. they ran around the room, jumped, despite the teacher's requests for silence - they shouted. Trzy Three

osoby – chłopiec i dwie dziewczynki, rzucały się na poduchy relaksacyjne, po people - a boy and two girls, threw themselves on relaxing pillows, after

chwili skakały na siebie. for a moment they were jumping at each other. Pani ciągnęła je za ręce, ale zapierały się nogami i trzy- The lady pulled their hands, but they denied their legs and three

mały poduchę. a small pillow. Wreszcie wstały, ale nie poszły do ławki, tylko skakały po sali. Finally they stood up, but did not go to the bench, but jumped around the room.

Dwie dziewczynki grały w kącie w grę planszową „Chińczyk”. Two girls were playing the board game "Chinese" in the corner. Nauczycielka Teacher

podeszła do nich i prosiła o schowanie gry. she came up to them and asked to hide the game. Dziewczynki zaczęły chować pion- The girls began to hide the vertical

ki, ale gdy pani odeszła wyciągnęły je z powrotem. ki, but when you left, they pulled them back. W tym momencie widać At this point you can see

było, że się zdenerwowała i krzyknęła: Natychmiast wszyscy wracają do ławek was that she got angry and shouted: Everyone immediately goes back to the benches

i ma być cisza! and there must be silence! Dzieci, sunąc nogami, powoli zaczęły iść do swoich ławek. The children, moving their feet, slowly began to go to their benches.

Lekcja rozpoczęła się po około pięciu minutach od powtórzenia części ciała: The lesson began about five minutes after the body part was repeated:

ramiona, oczy, nos, uszy, usta, za pomocą kart obrazkowych. arms, eyes, nose, ears, lips, using picture cards. Nauczycielka Teacher

pokazywała kartę, a dzieci mówiły, co widzą na obrazku. she showed the card and the children said what they saw in the picture. Potem pokazała nowe Then she showed new ones

karty, przedstawiające policzki, szyję i brzuch. cards showing cheeks, neck and stomach. Zadaniem dzieci było najpierw The children's task was first

posłuchać, jak pani nazywa i wymawia nowe wyrazy, potem same miały po- listen to your name and pronounce new words, then they had

wtarzać. wtarzać. Dzieci kręciły się w ławkach. The children were hanging around on the benches. Dwóch chłopców schowało się pod ław- Two boys hid under the bench

Forum Oświatowe 1(48) Educational Forum 1 (48)

Część III. Part III Z praktyki From practice

kę i grało w jakąś grę planszową – pani nie zwróciła na to uwagi i prowadziła and played a board game - the lady did not pay attention to it and led

dalej zajęcia. next class. Dziewczynka siedząca pod oknem, przy samym biurku, rysowała. The girl sitting by the window, at the desk, drew.

Chłopiec siedzący obok niej jadł jabłko. The boy next to her was eating an apple. Nauczycielka poprosiła dzieci, aby The teacher asked the children to

zabawiły się z nią w grę Simon says... Gra polega na wykonywaniu poleceń they had fun with her Simon says ... The game is about following the instructions

wydawanych przez nauczycielkę, która wcieliła się w Simona. published by a teacher who played Simon. Pani poprosiła The lady asked

dzieci, aby wstały i wyszły na środek klasy i mówi: Simon says touch your children to get up and leave the middle of the class and says: Simon says touch your

ears! ears! , ale dzieci nie słuchały. but the children did not listen. Nie była ona w stanie wytłumaczyć nawet reguł She couldn't even explain the rules

zabawy, gdyż dzieci biegały po klasie, piszczały, inne skakały po poduchach fun, because children were running around the classroom, screaming, others were jumping on the cushions

Pani próbowała uspokoić dzieci, ale te nie zwracały na nią uwagi, po czym The lady tried to calm the children, but they did not pay attention to her after

zwróciła się do mnie i powiedziała; she turned to me and said; Poczekaj, zaraz się uspokoją. Wait, they'll calm down soon. Tylko niektóre Only some

dzieci mogą zacząć płakać . children can start crying . Zapytałam nauczycielki, co chce zrobić, ta odparła: I asked the teacher what she wanted to do, she said:

Patrz . See Wzięła duży segregator, wypchany dokumentami, podeszła do ławki dla She took a large binder, stuffed with documents, went to the bench for

dzieci i zamachując się, z całej siły, uderzyła o ławkę. children and swinging with all her strength, she hit the bench.

Reakcja dzieci była natychmiastowa. The children's response was immediate. Wszystkie stanęły wyprostowane, wystra- They all stood upright, scared

szone. Elevated. W klasie było słuchać: O Jezu, co się stało?! In the class it was to listen: Oh Jesus, what happened ?! Nauczycielka odpowiedziała: The teacher replied:

Nie słuchaliście mnie. You didn't listen to me. Teraz jak będę liczyć: 5, 4, 3, 2, 1, to na 1 ma być komplet- Now if I count: 5, 4, 3, 2, 1, then 1 is to be complete

na cisza! for silence! Dzieci stały dalej przestraszone, patrzyły jedno na drugie, wielkimi, The children were still afraid, looking at each other, big,

mocno otwartymi oczami. eyes wide open. Postępowały zgodnie z poleceniami nauczycielki. They followed the teacher's instructions.

Celem tego ćwiczenia miała być nie tylko nauka, ale też zabawa. The aim of this exercise was to be not only learning but also fun. Dzieci jednak Children however

przez około pięć minut pokazywały swoim zachowaniem niechęć – opuszczo- for about five minutes they showed dislike - abandoned

ne ramiona, przygarbiona sylwetka, posępne miny, powolne ruchy. shoulders, stooped silhouette, bleak faces, slow movements. Po zaba- After

wie dzieci wróciły do ławki i razem z nauczycielką powtarzały nowo poznane know the children returned to the bench and repeated with the teacher the newly met

słowa. words. Lekcja zakończyła się „konkursem” na szybkość udzielania poprawnej The lesson ended with a "competition" for the speed of giving the correct one

odpowiedzi: pani pokazywała obrazek, a dziecko, które pierwsze powie po answers: the lady showed the picture, and the child who will say first after

angielsku, co on przedstawia, dostaje punkt. what he represents in English gets a point.

„ Inaczej się nie da…” " It can't be any other way ..."

Po tych zajęciach pani odprowadzała dzieci do szatni. After these classes, the lady escorted children to the locker room. Ja zeszłam z nimi. I went down with them. To This

były moje pierwsze obserwacje w tej klasie, więc poprosiłam, aby mi powie- were my first observations in this class, so I asked them to tell me

działa kilka słów na temat sposobu prowadzenia zajęć. works a few words about how to teach. Pani podeszła do mnie The lady came to me

i odparła: Wie pani, z dziećmi, to jak z psem Pawłowa trzeba postępować. and she said: You know, with children, it is like dealing with Pawlov's dog.

Inaczej się nie da. It can't be done otherwise.

Powiedziała również, że w klasie zerowej ciężko prowadzi się zajęcia, bo nie She also said that classes in the zero class are hard to run because they don't

są „zdyscyplinowani”. are "disciplined." Podczas pierwszej rozmowy z tą panią, około tygodnia During the first conversation with this lady, about a week

przed rozpoczęciem obserwacji, dowiedziałam się, że: Klasa druga „a” jest before observation, I learned that: Second class "a" is

Etnografia edukacyjna i badania w działaniu – z warsztatu kształcenia nauczycieli Educational ethnography and research in action - from a teacher training workshop

bardzo zdyscyplinowana, bo wychowawczyni ich dobrze utemperowała, więc very disciplined, because the teacher taught them well, so

nie będzie miała pani większych problemów z utrzymaniem porządku na zaję- you won't have any major problems maintaining order

ciach , gorzej z zerówką. snip , worse with zero. Tam jest masakra [tu uniosła oczy do góry, westchnęła There is a massacre [here she raised her eyes up, sighed

i uśmiechnęła się], ale będę z panią na zajęciach, to pomogę . and she smiled] but I will be with you in class, I will help . W słowniku tej In this dictionary

nauczycielki czołowe miejsce zajmuje słowo: dyscyplina . the teacher's leading place is the word: discipline . Według niej najważ- According to her, the most

niejsze jest utrzymanie porządku na zajęciach i cisza, a co robią – czy słuchają, maintaining order in class and silence is more important, and what are they doing - are they listening,

czy nie, nie jest tak istotne. or not, it is not so important. Twierdzi: Całego świata nie zbawię . He says : I won't save the whole world .

Etnograficzność opisów Aleksandry Tokarz i Moniki Smolińskiej ukryta jest The ethnographic character of the descriptions of Aleksandra Tokarz and Monika Smolińska is hidden

w ich gęstości, w interpretacji szczegółów, które dają tekstowi zdolność do pokazania in their density, in the interpretation of details that give the text the ability to show

czytelnikowi świat, do którego nie ma on bezpośredniego dostępu. the reader has a world to which he has no direct access. Opisy studentek Student descriptions

pokazują nam rozczarowujący świat szkoły, obecność symbolicznej i nawet fizycznej they show us the disappointing world of school, the presence of symbolic and even physical

przemocy wobec uczniów – najmniejszych dzieci, które rozpoczynały dopiero swoje violence against pupils - the smallest children who were just starting theirs

formalne kształcenie. formal education. W tym świecie i w interpretacji studentek, nauczyciele skupiali In this world and in the interpretation of students, the teachers gathered

się prawie wyłącznie na próbach utrzymania dyscypliny, podporządkowaniu dzieci almost exclusively on attempts to maintain discipline and the subordination of children

(i rodziców) swoim normom rządzenia, nie stawiając potrzeb dzieci w centrum swojej (and parents) their standards of governance, without putting the needs of children at the center of theirs

W ramach seminarium dyplomowego prowadzonego przez Rozalię Ligus student- As part of the diploma seminar led by Rozalia Ligus student

ki skupiły się nad teoretycznym sproblematyzowaniem swoich obserwacji przy użyciu ki focused on theoretically problematizing their observations using

kategorii używanych w dyskursie pedagogicznym. categories used in pedagogical discourse. Praca ta prowadziła do przygoto- This work led to the preparation of

wania środkowego rozdziału prac dyplomowych. middle chapter of theses. Po jego zakończeniu i w ramach After and within

naszych spotkań w drugim semestrze prowadziłyśmy dalszą dyskusję i krytyczną of our meetings in the second semester, we conducted further discussion and critical

refleksję nad wynikami obserwacji. reflection on observation results. Studentki nie ukrywały zdziwienia tym, co za- The students did not hide their astonishment at what

uważyły w trakcie pierwszych praktyk; considered during the first internships; nie tak sobie wyobrażały swoją przyszłą rolę they did not imagine their future role

nauczyciela. teacher's. Zderzenie oczekiwań z rzeczywistością codziennego życia w szkole było The collision of expectations with the reality of everyday school life was

dla nich źródłem dysonansu. for them a source of dissonance. W dyskusji w trakcie zajęć doszłyśmy do wniosku, że In the discussion during the classes we came to the conclusion that

ów dysonans między profesjonalizmem nauczycielskim przedstawianym i kultywo- that dissonance between the teaching professionalism and cultivation

wanym w procesie studiowania w szkole wyższej a tym obserwowanym w praktyce important in the process of studying at university and observed in practice

w rzeczywistym świecie szkół będzie punktem centralnym naszych dociekań. in the real world of schools will be the focal point of our research. Poprzez Through

przeprowadzenie działania w ramach ostatniej fazy projektu w postaci własnej lekcji carrying out the last phase of the project in the form of your own lesson

w szkole, zdecydowały się spróbować wdrożyć w praktykę inny styl nauczania, bar- at school, they decided to try to implement a different style of teaching in practice,

dziej spójny z modelem profesjonalizmu nauczycielskiego, do którego zostały przy- more consistent with the teaching professionalism model to which they have been

Nasz projekt był przykładem badań w działaniu, które Peter Reason i William Our project was an example of research in action that Peter Reason and William

Torbert nazywają pierwszoosobowymi i które polegają na „zdolności badacza do They call Torbert first-person and who rely on "the researcher's ability to

rozwinięcia badawczego podejścia do własnego życia, świadomego działania i doko- develop a research approach to one's own life, conscious action and

nywania wyborów, a także oceniania w trakcie działania efektów w świecie zewnętrz- making choices and assessing outcomes in the external world

nym” (Reason i Torbert, 2010, s. 136). nym "(Reason and Torbert, 2010, p. 136). Studentki przygotowały na podstawie swoich Students prepared on the basis of theirs

obserwacji i krytycznych refleksji projekt modelowych lekcji, które przeprowadziły observation and critical reflection project of the model lessons that they conducted

w trakcie swoich praktyk w ostatnim semestrze studiów. during his internship in the last semester. Ich zadanie obejmowało Their task included

Forum Oświatowe 1(48) Educational Forum 1 (48)

Część III. Part III Z praktyki From practice

również ocenę własnego działania i wyznaczenie kierunków działania na przyszłość. also assessing your own actions and setting directions for the future.

Opisy tych działań były przedmiotem ostatniego rozdziału prac dyplomowych. Descriptions of these activities were the subject of the last chapter of theses.

Monika Smolińska na początku ostatniego rozdziału opisuje obawy, z którymi At the beginning of the last chapter Monika Smolińska describes the fears with which

przystępowała do swoich drugich praktyk. she took up her second internship. Negatywne doświadczenie z obserwacji Negative observation experience

w trakcie pierwszego semestru spowodowały nawet wątpliwości co do możliwości during the first semester they even caused doubts about the possibilities

osiągnięcia własnego sukcesu w postaci utrzymania profesjonalizmu nauczycielskie- achieving their own success in the form of maintaining teacher's professionalism

go, do którego została przygotowana: him for whom she was prepared:

Szkoły, w których odbywałam swoje praktyki, mają wielką ambicję, aby się The schools where I did my internships have a great ambition to come

unowocześniać. modernize. Chcą poprawiać sytuację dziecka w szkole, nastawić się na They want to improve the situation of the child at school, focus on

jego indywidualizację i dlatego biorą udział w różnego typu projektach ukie- his individualisation and therefore they take part in various types of projects

runkowanych na dobro ucznia. focused on the good of the student. Jednak okazuje się, że w praktyce jest zupełnie However, it turns out that in practice it is completely

inaczej. otherwise. Nauczyciele trzymają się schematów, nie podejmują się trudu pozna- Teachers stick to the schemes, do not undertake the trouble to learn

nia ucznia, pozwalają sobie na uproszczenia i uogólnienia. pupils, allow themselves to simplify and generalize. To nauczyciele ja- They are teachers

wią się jako wzorce i osoby wszechwiedzące, a dzieci muszą się im odpowied- are connected as models and omniscient people, and children must be appropriate to them

nio podporządkowywać. subordinate. Wielu z nich zapewne miało na początku aspiracje Many of them probably had aspirations at first

do tego, aby aktywizować uczniów w myśl podejścia konstruktywistycznego to activate students following a constructivist approach

i starali się zmierzać w tym kierunku. and tried to move in that direction. Jednak jedną z przyczyn, gdzie ich zapał However, one of the reasons where their enthusiasm

może osłabiać się, jest obarczanie ich różnymi papierami, przepisami, odgór- may weaken, is burdening them with various papers, regulations, top-down

nie narzuconym planem. not imposed plan. Zatem jak utrzymać czujność we własnej praktyce So how do you stay vigilant in your own practice

nauczycielskiej, jak ciągle wierzyć w to, że to uczeń jest najważniejszy? teaching, how to still believe that the student is the most important? To jest It is

jedno z pytań, które zadają sobie nauczyciele i studenci, którzy są świadomi one of the questions that are aware of teachers and students

Jednak w trakcie swojej drugiej praktyki Monika spotkała nauczycielkę, która była However, during her second practice, Monika met a teacher who was

dla niej przykładem do naśladowania. an example for her to follow. Zastanawia się nad tym, jak utrzymać „czuj- He is thinking about how to keep

ność we własnej praktyce nauczycielskiej, jak ciągle wierzyć w to, że to uczeń jest I believe in my own teaching practice, how to constantly believe that he is a student

najważniejszy” i widzi taką szanse w stosowaniu badań w działaniu jako trwałego the most important ”and sees such a chance in using research in action as permanent

elementu własnego profesjonalizmu: element of your own professionalism:

Bardzo chciałabym być takim nauczycielem jak pani Joanna. I would love to be a teacher like Joanna. Nie chciałabym I would not want to

nigdy zwątpić w sens swojej pracy. never doubt the meaning of your work. Dlatego trzeba odpowiedzieć na pytania, That's why you have to answer the questions

które zadałam na początku tego (trzeciego) rozdziału: Jak utrzymać czujność which I asked at the beginning of this (third) chapter: How to stay alert

we własnej praktyce nauczycielskiej? in your own teaching practice? Jak ciągle wierzyć w to, że to uczeń jest How to constantly believe that this student is

najważniejszy? most important? Jednym ze sposobów są badania w działaniu. One way is research in action.

Praktyki studenckie odbywa ( sic ) się poprzez obserwację działań i metod

stosowanych przez nauczyciela, ale również samodzielne prowadzenie zajęć.

[C]hcę być nauczycielem refleksyjnym i takim, który nie będzie się starał ukry-

wać popełnionych błędów – wręcz przeciwnie, będzie o nich myślał i dążył do

Etnografia edukacyjna i badania w działaniu – z warsztatu kształcenia nauczycieli

W fazie działaniowej Monika przeprowadziła zajęcia wypełnione działaniami na-

kierowanymi na zaangażowanie uczniów – to, czego według niej najbardziej zabrakło

w zajęciach, które obserwowała w trakcie pierwszych praktyk. Opisując dokładnie

plan lekcji, sposób jej przeprowadzenia i rezultaty, autorka na koniec zwraca uwagę

nie tylko na swój sukces: „[N]astępne zajęcia będę się starała przygotować bardziej

starannie pod względem organizacyjnym i będę zwracała uwagę na to, czy zadania

angażują wszystkie dzieci, czy tylko ich część. Badania w działaniu dają mi możliwość

dokładnego zbadania swoich działań i ewentualnej jej poprawy”.

W konkluzji do pracy dyplomowej Monika umiejętnie łączy krytyczną analizę

obserwowanego świata polskich szkół i własnego działania teraz i w przyszłości:

Uważam, że zwieńczeniem mojej pracy licencjackiej są zajęcia, które samo-

dzielnie przeprowadziłam. Poprzez ich analizę i krytykę udowodniłam sobie,

że potrafię przyznać się do błędów, potrafię je zauważyć, a przede wszystkim

wiem, że można nad nimi pracować. Zapewne na kolejnych zajęciach znowu

dostrzegę jakąś wadę w swoim działaniu, jednak będzie to dla mnie motywacja

do pracy nad sobą. Wiem, że nie jest to łatwe, ale pragnę w przyszłości przeła-

mać stereotyp nauczyciela, który zapadł mi się w pamięci. Tego schematyczne-

go nauczyciela bez refleksji, dla którego ważna jest dyscyplina, własna wygoda

i łudzący porządek. Od wszystkich nauczycieli, we wszystkich szkołach, gdzie

odbywałam praktyki, dowiedziałam się wielu rzeczy. Nauczyłam się, jak po-

stępuje konstruktywistyczny nauczyciel, a jak behawiorystyczny. Wiem dzięki

temu, jak może wyglądać szkoła po obu „stronach”, a to tylko utwierdziło

mnie w przekonaniu, że samokrytyka, praca, chęć pracy z dziećmi i dla nich

jest opłacalna. Nie zależy mi na tworzeniu robotów, które to ja będę nakręcać

i dyktować kierunki. Chcę „zaszczepić” w nich odrobinę zaciekawienia, chęć

poszukiwania wiedzy i umiejętność samodzielnej oraz grupowej pracy, między

innymi po to, aby przez „zamknięte umysły” nie byli w przyszłości zależni od

W swojej refleksji Monika potwierdza przydatność badań w działaniu jako na-

rzędzia w kształcenia nauczycieli; spełnił się nasz główny cel w postaci wyposażenia

przyszłych nauczycieli w krytyczne kompetencje ukierunkowane na samodzielne

rozwijanie własnego profesjonalizmu. Praca Moniki, jak również jej koleżanek, które

wzięły udział w naszym projekcie badawczo-dydaktycznym, wskazują na przydatność

metodologii stosowanej już latach 70. przez brytyjskich badaczy w celu upełnomoc-

nienia nauczycieli poprzez badanie odgórnie narzucanych programów nauczania.

Wzmocnione poprzez metodologię etnograficzną, badania w działaniu wydają się

przydatnym narzędziem w rękach polskich nauczycieli, których świat zawodowy

jest coraz bardziej określany przez zniewalające neoliberalne dyskursy i praktyki.

Zastosowanie opisanej metodologii w ramach seminarium dyplomowego w połą-

czeniu z praktykami nauczycielskimi daje możliwość na jego szersze wprowadzenie

Cervinkova, H. (2012). Nauczanie do zmiany społecznej. Uczestniczące badania

w działaniu ludzi młodych i zaangażowane badania etnograficzne: studium przy-

padku. Forum Oświatowe, 1 (46), 267-283.

Cervinkova, H. (w druku). Przywracając pamięć miastu. Z antropologiczno-pe-

dagogicznych badań w działaniu. W: H. Cervinkova i BD Gołębniak (Red.),

Edukacyjne badania w działaniu (rozdział 8) . Warszawa: Wydawnictwo Naukowe

Cervinkova, H. (Red.). (2008). Animatorzy społeczni na rzecz osób niepełnospraw-

nych: Animacja środowiska na pograniczu. Wrocław: Urząd Marszałkowski

Geertz, C. (2005). Opis gęsty – w stronę interpretatywnej teorii kultury. W: M.

Kempny i E. Nowicka (Red.), Badanie kultury: Elementy teorii antropologicznej (s.

35-58). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Lewin, K. (2010). Badania w działaniu a problemy mniejszości. W: H. Cervinkova i B.

D. Gołębniak (Red.), Badania w działaniu: Pedagogika i antropologia zaangażo-

wane (s. 5-18). Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSW. Wrocław: DSW Scientific Publishing House.

Reason, P. i Torbert, WR (2010). Zwrot działaniowy: Ku transformacyjnej nauce

społecznej. W: H. Cervinkova, BD Gołębniak (Red.), Badania w działaniu:

Pedagogika i antropologia zaangażowane (s. 117-152). Wrocław: Wydawnictwo

Wolcott, HF (2008). Ethnography: A Way of Seeing . Lanham, MD: AltaMira Press,

Educational Ethnography and Action Research in Teacher

Abstract: The article describes an experiment in using action research and eth-

nographic methodology in contemporary teacher education in Poland. The author

shares her experience in using these methodologies together with her colleague in the

senior year with students of education - future teachers - at the School of Education

of the University of Lower Silesia. She points to the ways in which these methodol-

ogies help empower future teachers with critical competencies that may lead to the

development of autonomous professionalisms in their future practice. She argues

that the presented institutional and organizational solutions pave the way for further

application of the presented methodologies in Polish teacher education.

Etnografia edukacyjna i badania w działaniu – z warsztatu kształcenia nauczycieli

Keywords: educational ethnography, action research, thick description, teacher

Original text

Contribute a better translation